Ixodes ricinus (samica)

Borelioza jest bakteryjną chorobą wielonarządową wywoływaną przez krętki z grupy Borrelia burgdorferi sensu lato. Bakterie te przenoszone są przez kleszcza pospolitego (Ixodes ricinus) lub kleszcza łąkowego (Dermacentor reticulatus). Najwięcej zachorowań na boreliozę w Polsce odnotowuje się u psów z województwa łódzkiego.

Do zakażenia boreliozą u kleszcza dochodzi podczas żerowania na zainfekowanych zwierzętach, najczęściej gryzoniach i ptakach. Krętki trafiają razem z pobraną przez niego krwią do jelit. Podczas kolejnego kontaktu bakterie namnażają się, co prowadzi do uogólnienia zakażenia u pajęczaka i pojawienia się krętków w jego śliniankach. Im dłużej kleszcz żeruje na zwierzęciu, tym większe prawdopodobieństwo zakażenia. Transmisja bakterii wymaga utrzymania się kleszcza w skórze żywiciela przez minimum 24 godziny.

Zakażenie u zwierząt domowych na ogół przebiega bezobjawowo. Pojawienie się objawów klinicznych spowodowane jest prawdopodobnie osłabieniem układu odpornościowego i częściej występuje u osobników młodych. Ze względu na długi okres inkubacji pierwsze objawy choroby mogą pojawić się dopiero po kilku miesiącach od zakażenia.

Objawy boreliozy to:

• nawracająca gorączka,
• powiększenie węzłów chłonnych (niekiedy też splenomegalia, czyli powiększenie śledziony),
• brak łaknienia,
• nawracające kulawizny spowodowane chorobą zapalną stawów (można zaobserwować obrzęk, zaczerwienienie, podwyższoną temperaturę oraz bolesność stawów, najczęściej dotyczy to stawów stępu i nadgarstka, rzadziej łokciowych i barkowych),
• 

  Ixodes ricinus (samiec)

  rumień w miejscu ukąszenia kleszcza, z czasem zmieniający lokalizację, tzw. rumień wędrujący (często niewidoczny pod okrywą włosową),

• kłębuszkowe zapalenie nerek — obserwowane przede wszystkim u berneńskich psów pasterskich.

Rzadziej występujące objawy to:

• zapalenie mięśnia sercowego,
• objawy neurologiczne: depresja, otępienie, drgawki (czasem nawet ataki padaczkowe), zaburzenia koordynacji ruchowej, jednostronne porażenie nerwu twarzowego, zmiany zachowania, np. agresja,
• objawy okulistyczne: zapalenie spojówek, zapalenie siatkówki, odklejenie się siatkówki, wybroczyny na siatkówce oraz obrzęk rogówki.

Objawy zapalenia wielostawowego, takie jak kulawizna, gorączka czy powiększenie węzłów chłonnych, mogą ustępować samoistnie. Na ogół niestety pojawiają się nawroty.

Częsty przebieg boreliozy u berneńskich psów pasterskich:

• anoreksja i postępująca utrata masy ciała,
• apatia,
• wymioty,
• 

  Dermacentor reticulatus

  poliuria/polidypsja,

• obrzęki głowy i kończyn,
• w badaniu biochemicznym krwi stwierdza się podwyższone stężenie kreatyniny, mocznika, fosforu, cholesterolu oraz obniżone stężenie białka całkowitego i albumin. W morfologii można zaobserwować anemię nieregeneratywną i niekiedy małopłytkowość;
• w badaniu moczu zwykle pojawia się białkomocz.

Wszystkie wymienione wyżej objawy są wynikiem kłębuszkowego zapalenia nerek. Przyczyną pojawienia się takiego stanu jest na ogół odkładanie się kompleksów immunologicznych na terenie nerek.

Koty są zdecydowanie bardziej odporne na rozwinięcie się objawów klinicznych w wyniku zakażenia krętkami. W krwi kotów wykrywano przeciwciała przeciwko B. burgdorferi, natomiast choroba zwykle się nie rozwijała.

Rozpoznanie

1. Potencjalny kontakt z kleszczem, objawy kliniczne, reakcja na leczenie.
2. Od pewnego czasu na rynku dostępne są szybkie testy i badania laboratoryjne polegające na wykrywaniu DNA krętków Borrelia w kleszczu. Dzięki temu badaniu wiemy, czy kleszcz, który ukąsił psa, był nosicielem krętków, czy też nie.
3. Badanie DNA metodą PCR – pozwala wykryć DNA patogenu, natomiast ze względu na różny tropizm tkankowy poszczególnych genogatunków badanie to może być utrudnione.
4. Test ELISA oraz test immunofluorescencji pośredniej — oznaczenie poziomu przeciwciał przeciwko krętkom Borrelia. Brak możliwości odróżnienia przeciwciał infekcyjnych od poszczepiennych oraz przeciwciał przeciwko innym krętkom (np. Leptospira). Badanie wykonuje się na ogół 4–6 tygodni od znalezienia kleszcza, aby mogła rozwinąć się odpowiedź immunologiczna. Wysokie miano przeciwciał może się utrzymywać we krwi zwierzęcia nawet do roku po wyleczeniu.
5. Western Blot — umożliwia odróżnienie zwierząt szczepionych od zakażonych oraz zróżnicowanie zwierząt, u których doszło do reakcji krzyżowej z przeciwciałami przeciwko innym krętkom.
6. Szybkie testy płytkowe/kasetkowe wykrywające przeciwciała przeciwko peptydowi C wytwarzanemu jedynie przez patogenne szczepy Borrelia. Wynik badania krwi po zastosowaniu szczepionki przeciwko boreliozie jest ujemny.

Leczenie boreliozy polega przede wszystkim na zastosowaniu odpowiedniej antybiotykoterapii (minimum 4–6 tygodni) oraz leczenia objawowego. W przypadku wystąpienia kłębuszkowego zapalenia nerek, często niezbędne jest wdrożenie leków immunosupresyjnych.

Ze względu na przebywanie bakterii w różnych tkankach i narządach oraz stymulowanie przewlekłych stanów zapalnych, nawet kilkutygodniowa antybiotykoterapia może być nieefektywna. Obserwujemy wtedy nawroty objawów klinicznych.

Zapobieganie boreliozie opiera się na:

1. Unikaniu miejsc występowania kleszczy. Pamiętajmy, że sezon kleszczowy występuje w Polsce przez cały rok!
2. Dokładny przegląd całego zwierzęcia i jak najszybsze usunięcie znalezionego kleszcza. Najlepiej w tym celu udać się do lekarza weterynarii, który wykona to w odpowiedni sposób. Należy pamiętać, aby absolutnie nie smarować kleszcza tłustymi substancjami, np. masłem, ponieważ ułatwia to transmisję zarazka.
3. Preparaty przeciwko kleszczom (krople, spray, obroże, tabletki). Należy je stosować przez cały rok. Pamiętajmy, że kleszcze znajdują się również na trawnikach w miastach.
4. Niestety duża liczba szczepów Borrelia burgdorferi zdolnych do wywołania choroby ogranicza przydatność szczepień, ponieważ chronią one jedynie przed niektórymi z nich. Szczepionkę można stosować u psów powyżej 12. tygodnia życia. Zaleca się powtarzanie szczepienia co 12 miesięcy.

Borelioza jest chorobą podstępną, trudną do leczenia oraz siejącą ogromne spustoszenie w organizmie. W przypadku objawów związanych z kłębuszkowym zapaleniem nerek, występujących przede wszystkim u berneńskich psów pasterskich, choroba staje się bardzo dużym wyzwaniem dla lekarza weterynarii. Mimo intensywnego leczenia nierzadko kończy się ona śmiercią bądź eutanazją chorego zwierzęcia. Posiadając psa tej rasy należy być szczególnie konsekwentnym w jego ochronie przeciw kleszczom. Pamiętajmy, że zdecydowanie łatwiej jest zapobiegać chorobie, niż ją leczyć.